Mücbir Sebep Nedir?

Hukukta Mücbir Sebep Nedir?

Hukukta mücbir sebep, sorumluluğun, taahhüdün ve görevin yerine getirilmesine engel olabilecek nitelikte bulunan afet, iflas, ölüm, tutukluluk, hastalık ve bunun gibi hallerdir. Ayrıca bir kişi tarafından alınacak önlemlere karşı, borçlunun iradesi dışında borcunu yerine getirmesine engel ve önüne geçilmesi olanaksız olaylar olarak da tanımlanabilir.

Mücbir Sebep Nerelerde Uygulanır?

Hukukun neredeyse bütün dallarında uygulanan mücbir sebep, temel kavramlardan biridir.
Dünya hukuk sistemlerinde genelgeçer kavramlardan sıkça kullanılanlar arasında yer alır.
Aynı zamanda mücbir sebep hukuksal sürelerin kaçırılmasına ya da bir hakkın kullanılmasına da engel olabilir.
Tüm hallerde sorumluluğu ileri bir tarihe atar ya da sorumluluğu kaldırır.
Bazı hukuki çözümlerde ise başlangıçtaki sürenin hiç oluşmadığının kabulü, yeni ek süreler tanınması ya da sürelerin durdurulmasının kabulü gibi sonuçlar ortaya çıkartır.

Mücbir Sebep Kaynakları

Buradaki kıstas ifanın önündeki engelin objektif şekilde değerlendirildiğinde, ortadan kaldırılmasının mümkün olmaması halidir. Örnek olarak:

doğa olayları: salgın hastalık, çığ, kar, don, fırtına, su baskını, deprem, yıldırım gibi durumlar
insan eylemleri; hırsızlık, darbe, abluka, istila, silah altına alınma, savaş gibi durumlar

Mücbir Sebep Unsurları

kaçınılması ve önlenmesinin mümkün olmaması
tahmin edilememesi
insan iradesine bağlı olmaması
illiyet bağı

Sözleşmelerde Mücbir Sebep

Herhangi bir sözleşmede mücbir sebep nedeniyle aykırılık söz konusu ise, sözleşmedeki ifa edimini borçlu, yerine getirmediği için bu aykırılıktan sorumlu olmaz. Bu aykırılık aşağıdaki hallerde görülür;

Tam ifa imkansızlığı: ana borcun ifası mücbir sebep nedeniyle imkânsız hale gelirse bu borç sona erer.
Kısmi ifa imkansızlığı: ana borcun ifası mücbir sebep nedeniyle imkânsız hale gelirse bu borcun imkânsız hale gelen kısmındaki sorumluluk sona erer.
Aşırı ifa güçlüğü: ana borcun ifası mücbir sebep nedeniyle yerine getirilmesi dürüstlük kurallarınca kendisinden beklenmeyen kişi açısından sözleşme şartları yeniden gözden geçirilir.

Sigorta Poliçelerinde Mücbir Sebep

Ticari sözleşmelerde sigorta poliçeleri de dahil olmak üzere mücbir sebepler bulunur.
Kurum ya da kişilerin birbirlerine taahhüt ettiklerini mücbir sebep nedeniyle, sonsuza kadar ya da geçici bir süreyle, tamamen ya da kısmen ortadan kaldırılır.
Bununla birlikte sözleşme veya kanundan gelen hakların kullanım aşamasına gelindiğinde haklarının talep edilmesi ya da tam tersi durumda sürelerinin uzatılmasının istenmesi halinde tamamen ya da kısmen ortadan kaldırılabilir.
Bu gibi durumlarda esas olan kurum veya kişinin kusuru, kasti davranışı veya ihmali gibi bir durumun olmaması yani beklense bile yaşanan olayların engellenememesi nedeniyle yapılabilecek hiçbir şeyin olmaması ve mücbir sebep nedeniyle tanınan haklardan faydalanmalarını sağlamaktadır.
Sigorta poliçelerinde çok açık bir şekilde mücbir sebep tanımları yapılarak bu kapsam dahilinde yaşanacak olan olaylar ve durumlar neticesinde sigorta şirketinin ödeme ile ilgili herhangi bir yükümlülüğü olmadığı ifade edilir.
Özellikle kasko poliçeleri gibi bazı sigorta poliçelerinde ek teminat alma hakkı verilir. Bunun dışındaki durumlarda meydana gelen zararları sigorta şirketleri karşılamaz.

Corona Virüs Mücbir Sebep Sayılır mı?

2019 yılı aralık ayı itibariyle tüm dünyayı etkisine alan Coronavirüs (Covid-19), 11 Mart 2020 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi Syani salgın olarak ilan edildi.

Mücbir sebeplerin Covid-19 salgınına ilişkin olarak yapılan düzenlemelerde malî hukuk alanındaki sonuç ve hükümleri ele alınıyor. Mali hukukta öncelikle sorumluluk ve sürelere olan etkisiyle mücbir sebep hallerinin varlığı değerlendirilir. Bu bağlamda mücbir sebepler aşağıdaki ana başlıklar altında incelenir:

konusu, kavramı, unsurları ve hukukî niteliği
kişi ve konu yönünden kapsamı
Vergi Yargılaması Hukuku, Kamu İcra Hukuku, Vergi Ceza Hukuku, Vergi Usûl Hukuku alanındaki etkisi,
mücbir sebebin ve etkisinin ispatı

Konunun anlatılmasında ilmî içtihatlardan, yargı kararlarından, mevzuat hükümlerinden yararlanılır.